شعار روز جهانی آلزایمر. ۲۰۲۵

“Never Too Early, Never Too Late”

یعنی: هیچ‌وقت برای پیشگیری و اقدام دیر نیست؛ چه در جوانی برای کاهش عوامل خطر و چه در سالمندی برای کند کردن روند بیماری.

آلزایمر؛ بیماری قرن سالمندی

۱. مقدمه آلزایمر (Alzheimer’s disease) شایع‌ترین نوع زوال عقل (دمانس) است و حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد موارد دمانس را تشکیل می‌دهد. این بیماری یک اختلال پیشروندهٔ نورودژنراتیو است که به‌تدریج بر حافظه، توانایی شناختی و عملکرد روزمره زندگی تأثیر می‌گذارد.

۲. پاتوفیزیولوژی مهم‌ترین تغییرات مغزی در آلزایمر: تجمع پلاک‌های آمیلوئید بتا (Aβ plaques) بین نورون‌ها تشکیل کلافه‌های نوروفیبریلاری از پروتئین تائو (Tau tangles) داخل نورون‌ها التهاب عصبی (Neuroinflammation) و مرگ نورونی کاهش انتقال‌دهنده عصبی استیل‌کولین در قشر مخ و هیپوکامپ این تغییرات باعث اختلال در ارتباطات سیناپسی و در نهایت آتروفی مغزی می‌شود.

۳. عوامل خطر غیرقابل تغییر: سن بالا (شایع‌تر بعد از ۶۵ سال)، سابقه خانوادگی، ژنتیک (APOE ε4). قابل تغییر: فشار خون بالا، دیابت، چاقی، کم‌تحرکی، افسردگی، سیگار، تغذیه نامناسب، انزوای اجتماعی.

۴. علائم بالینی اختلال در حافظه کوتاه‌مدت مشکل در یافتن کلمات و برقراری ارتباط کاهش توانایی حل مسئله و تصمیم‌گیری گم شدن در مکان‌های آشنا تغییرات شخصیتی و رفتاری (اضطراب، پرخاشگری، بی‌تفاوتی) در مراحل پیشرفته: بی‌اختیاری، وابستگی کامل به مراقبت دیگران

۵. تشخیص شرح حال دقیق و ارزیابی شناختی (MMSE, MoCA) تصویربرداری مغزی (MRI, PET) برای بررسی آتروفی هیپوکامپ و رسوبات آمیلوئید بررسی مایع مغزی-نخاعی (CSF) برای سطح آمیلوئید و تائو -排除 سایر علل دمانس (کمبود ویتامین B12، کم‌کاری تیروئید، تومورها)

۶. درمان

درمان قطعی وجود ندارد، اما: دارویی: مهارکننده‌های کولین‌استراز (Donepezil, Rivastigmine, Galantamine) Memantine (آنتاگونیست NMDA) برای مراحل متوسط تا شدید داروهای جدید مثل Lecanemab (آنتی‌بادی ضد آمیلوئید) که اخیراً توسط FDA تأیید شده‌اند. غیر دارویی: توانبخشی شناختی (Cognitive training) فعالیت بدنی منظم رژیم غذایی مدیترانه‌ای و MIND diet حمایت روانی–اجتماعی از بیمار و خانواده

۷. پیشگیری کنترل بیماری‌های متابولیک (دیابت، فشار خون) ورزش منظم هوازی فعالیت‌های ذهنی تحریک‌کننده مغز (کتاب‌خوانی، بازی‌های فکری، یادگیری زبان جدید) ارتباطات اجتماعی فعال تغذیه سالم (سبزیجات، ماهی، روغن زیتون، کاهش مصرف قند و چربی‌های اشباع)